Nazwa Orłowo (Adlershorst) pojawiła się w połowie XIX wieku i wywodzi się
od nazwiska Johanna Adlera – rybaka i karczmarza, który od miejscowego młynarza
zakupił parcelę położoną przy ujściu rzeki Kaczej. Zbudował tu karczmę z
zajazdem, którą wraz z żoną nazwali Adlershorst
– Orle Gniazdo. Budynek gospody nie był zbyt okazały, parterowy i bielony, jednak niedostatek ten rekompensował wspaniały
widok na morze i orłowski klif .
Osada o nazwie Adlershorst została urzędowo i
administracyjnie zapisana w 1857 r. Ponieważ miejsce zaczęło cieszyć się
powodzeniem wśród licznych turystów z Sopotu, potomkowie Adlera rozbudowywali
otoczenie gospody, tworząc pensjonaty – w rejonie dzisiejszych ulic Zacisznej,
Orłowskiej i Spacerowej. Sama gospoda w drugiej połowie XIX w. zmieniła nazwę
na Hotel Adlershorst i została znacznie powiększona. Nieopodal , w końcówce lat
XIX w. wybudowano znany dziś pod nazwą „Domku Żeromskiego” dom, w którym w roku
1920 przebywał polski pisarz. Na przełomie lat 1905/1906 uruchomiono nowoczesny
Dom Kuracyjny, duży liczący trzy kondygnacje
budynek, stojący tuż przy brzegu nieopodal Kępy Redłowskiej. Wybudowano pomost
służący do cumowania łodzi, zainteresowanie kąpieliskiem stale wzrastało.
Rozbudowa domów o funkcji pensjonatowej narastała, a
wszystkie miały charakter wiejsko – letniskowy: parterowe z dwuspadowym dachem
i drewnianą werandą.
Okres międzywojenny nie przyniósł drastycznych zmian
dla Orłowa. Nadal pozostało miejscem przyciągającym letników i turystów
pragnących wyjątkowego odpoczynku. Obok istniejących tu domków rybacko –
letniskowych zaczęto budować luksusowe wille i pensjonaty. Wzór stanowiła
architektura czerpiąca z tradycji domu angielskiego oraz z tradycji polskich
dworków szlacheckich. W latach 1928/1931 modernizowano budynki pod styl Art
Déco. Pod koniec lat 20. XX w. rozpoczęto budowę dworca kolejowego w Orłowie. Jeszcze
przed wybuchem II wojny światowej Orłowo zyskało status kurortu nadmorskiego i
zostało włączone jako dzielnica w obręb Gdyni. W okresie wakacyjnym gościło tam
od 8 do 10 tysięcy kuracjuszy. Funkcjonowały 34 pensjonaty oraz liczne prywatne
kwatery. W 1934 r. na miejscu starego pomostu, zbudowano blisko 400 metrowe
molo wykorzystując materiał z właśnie rozebranego tymczasowego mola w Gdyni.
Stało się ono przystanią dla statków
żeglugowych białej floty, łącząc dodatkowo Orłowo ze śródmieściem Gdyni. Powstała
Promenada Królowej Marysieńki
biegnąca wzdłuż brzegu morza aż do Kolibek. W 1937 r. ukończono budowę budynku
poczty przy nowo otwartym kinie ,, Miraż” (po wojnie „Neptun”)
Obecnie pomimo wpisania części obiektów Orłowa do miejskiej ewidencji
zabytków, duża część z starej zabudowy zostaje niszczona zębem czasu lub przebudowywana. Stawiane są takie
architektoniczne potworki jak Orłowska Riwiera czy szereg apartamentowców
zbudowany przez firmę Ryszarda Krauzego. Przykładem prawidłowej rewitalizacji
budynków, zgodnie z pierwotnym założeniem architektonicznym są
Willa Weneda , Gryf czy Biały Dworek.
Zespoły i obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych w Gdyni Orłowo:
L.p.
|
Określenie
obiektu
|
Lokalizacja
|
data wpisania
do rejestru
|
1.
|
Zespół dworsko-parkowy w Małym Kacku |
w rejonie
ul. Folwarcznej
|
11.10.1946
|
2.
|
Zajazd
Adlera, obecnie Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych |
ul.
Orłowska 8
|
07.12.1978
|
3.
|
Osada
rzemieślnicza Mały Kack
|
w rejonie
ul. Ks. Zawackiego
|
10.09.1981
|
4.
|
Zespół
dworsko-krajobrazowy Kolibki
|
al.
Zwycięstwa 291
|
11.05.1982
|
5.
|
Zespół
ruralistyczno-kuracyjny Orłowo
|
w rejonie
ul. Orłowskiej
|
11.05.1982
|
6.
|
Willa
"Weneda"
|
ul.
Przebendowskich 1
|
15.02.1982
|
7.
|
Pensjonat
"Gryf"
|
ul.
Przemysława 6
|
21.10.1983
|
8.
|
Dom Kuracyjny
|
ul.
Orłowska 2
|
18.09.1984
|
9.
|
Willa
modernistyczna
|
ul.
Inżynierska 111
|
25.03.1987
|
10.
|
Dom
mieszkalny
|
al.
Zwycięstwa 192/192a
|
12.12.2006
|
11.
|
Budynek
mieszkalny z budynkiem gospodarczym
|
ul.
Cumowników 21 / al. Zwycięstwa 205A |
25.08.2008
|
Tabela opracowana na
podstawie informacji przygotowanych przez Biuro Miejskiego Konserwatora
Zabytków w Gdyni, stan na 29.08.2011r.
Działające w Orłowie Towarzystwo Przyjaciół Orłowa aktywnie działa na rzecz tego
obszaru, starając się, aby dzielnica utrzymała swoją renomę i sławę, a także
intensywnie zapobiega wszelkim drastycznym i niekorzystnym zmianom
urbanistycznym tego romantycznego zakątka. Z inicjatywy Towarzystwa
przeprowadzono wykopaliska archeologiczne obok
starego cmentarza kolibkowskiego, na wysepce pomiędzy dwoma pasami Alei
Zwycięstwa i ustalono lokalizację dawnego kościoła św. Józefa z 1764 r. Jego
kształt zaznaczono obmurowaniem. TPO chroni i utrzymuje z własnych środków 120
– letni, zabytkowy Domek Żeromskiego, prowadząc w nim działalność muzealno-edukacyjną
poświęconą pisarzowi , jest organizatorem spotkań autorskich, koncertów i zajęć
edukacyjnych dla szkół. Wstęp na imprezy
oraz zwiedzanie Domku Żeromskiego są bezpłatne.
Przy al. Zwycięstwa 291 w Orłowie – Kolibkach
zlokalizowany jest Zespół pałacowo – parkowy. To jeden z niewielu zachowanych na obszarze
Gdyni zespołów dworskich. Dawniej była to rezydencja rodów królewskich i
szlacheckich m.in. Wejherów, Radziwiłłów, czy Sobieskich. Ponoć odwiedzali go
Król Jan III Sobieski oraz Marysieńka. To właśnie ona po śmierci męża stała się
spadkobierczynią tego kompleksu. Obecnie zajmuje on rozległy obszar 14,5
ha. W jego skład wchodzą: dwór z 1830 roku oraz kamienno-gotycka stajnia
i budynki gospodarcze z II połowy XIX wieku. Pałac otoczony jest przepięknym,
barokowym ogrodem ozdobnym z XVIII wieku, parkiem z połowy XIX wieku oraz
parkiem leśnym, z którego mamy widok na zatokę. W parku znajdują m.in. Dąb
Marysieńki i resztki tzw. Groty Marysieńki. W parku rosną kilkusetletnie drzewa
– przeważają klony, buki i dęby szypułkowe. Największym drzewem jest
tutaj jesion o gigantycznej średnicy pnia ok. 173 cm.
Na wzgórzu w
pobliżu orłowskiego centrum handlowego „Klif” znajduje się wieża widokowa
mająca 50 m wysokości, a na wysokości 28 m znajduje się taras widokowy,
dostępny dla turystów, z którego rozciąga się malowniczy i przepiękny
widok na Zatokę Gdańską. Taras jest czynny w okresie od 1 kwietnia do 31
października, w godzinach od 8:00 do 18:00 - przy dobrych warunkach
pogodowych. Wstęp jest bezpłatny.
Przy ulicy
Folwarcznej mieści się Zespół
dworsko-parkowy w Małym Kacku
Obecny pałac powstał w XVIII w i przebudowany został w XIX w., utrzymany jest w formach neogotyckich. W zespole zwraca uwagę ośmioboczny budynek Ptaszarni, usytuowany niegdyś na środku dziedzińca. Część posiadłości została rozparcelowana na początku XX w. i zabudowana domami jednorodzinnymi. Zabudowa otoczona jest parkiem z cennymi gatunkami drzew. Dzika część parku tzw. Zwierzyniec oddzielona została od reszty ciągiem ul. Wrocławskiej. W pałacu mieściło się do niedawna I Liceum Ogólnokształcące obecnie po rewitalizacji powstaje tam centrum konferencyjno-szkoleniowe i SPA. Zespół wpisany został do rejestru zabytków w 1946 r. jako pierwszy gdyński obiekt
Obecny pałac powstał w XVIII w i przebudowany został w XIX w., utrzymany jest w formach neogotyckich. W zespole zwraca uwagę ośmioboczny budynek Ptaszarni, usytuowany niegdyś na środku dziedzińca. Część posiadłości została rozparcelowana na początku XX w. i zabudowana domami jednorodzinnymi. Zabudowa otoczona jest parkiem z cennymi gatunkami drzew. Dzika część parku tzw. Zwierzyniec oddzielona została od reszty ciągiem ul. Wrocławskiej. W pałacu mieściło się do niedawna I Liceum Ogólnokształcące obecnie po rewitalizacji powstaje tam centrum konferencyjno-szkoleniowe i SPA. Zespół wpisany został do rejestru zabytków w 1946 r. jako pierwszy gdyński obiekt
Źródła: „Orłowo.
Dzieje, krajobraz, architektura„, Sławomira Kitowskiego i Marii Jolanty Sołtysik,
www.gdyniaorlowo.pl ,
www.gdynia.pl